"Fast est ab hoste docere..."

Είναι δέον να μαθαίνεις από τον εχθρό σου.

Και ποιος είναι ο μεγαλύτερος εχθρός μας, παρά ο εαυτός μας;

Παρόλα αυτά, φαινόμαστε καμιά φορά απρόθυμοι να μάθουμε από τα λάθη μας, ίσως επειδή αρνούμαστε πεισματικά ότι ήταν λάθη. Έχουμε την ανόητη τάση να δίνουμε πάντα δίκιο στον Εαυτό μας, να αγνοούμε τους άλλους και να μην αναγνωρίζουμε ότι σφάλαμε, διαιωνίζοντας έτσι μια συμεριφορά κι έναν τρόπο δράσης που βαθιά μέσα μας ξέρουμε ότι είναι από αναποτελεσματικός μέχρι (αυτο)καταστροφικός.

Δεν γεννιόμαστε, ούτε γινόμαστε αλάνθαστοι. Αλλά είναι δύσκολο να το συνειδητοποιήσουμε, να το χωνέψουμε, να συλλάβουμε το πλήρες νόημα αυτής της αλήθειας, που μας ταλανίζει σαν γένος για αιώνες: πάντα θέλαμε να πιστεύουμε ότι υπάρχει κάπου γύρω μας μια αυθεντία που θα έχει διαθέσιμες όλες τις σωστές απαντήσεις για όλα όσα μας περιβάλουν και διαδραματίζονται στην ζωή μας. Κι όταν πλέον αποδείχθηκε λογικά πως τέτοια αυθεντία ούτε καν μπορούσε να εννοηθεί, είτε μείναμε προσκολημμένοι στις παλαιές μας πεποιθήσεις αγνοόντας την αλήθεια, είτε στραφήκαμε μέσα μας για να βρούμε εκεί την ζητούμενη αυθεντία.

Η πρώτη προαναφερθείσα αντίδραση είναι λάθος για πολλούς προφανείς λόγους, τους οποίους - θέλω να πιστεύω τουλάχιστον - ότι τους κατανοήτε. Η δεύτερη όμως είναι ταυτόχρονα καρπός της ορθότητας και του παραστρατήματος.

Γιατί όντως η απόλυτη αυθεντία της ζωής μας είναι μέσα μας, στην ψυχή μας. Αυτή έχει όλους τους δρόμους που πρέπει να βαδίσουμε, και όλους τους προορισμούς που πρέπει να αναζητήσουμε. Κατέχει και τις σωστές ερωτήσεις, και τις σωστές απαντήσεις σε αυτές. Γιατί τελικά, το μόνο το οποίο μπορεί να υπαγορεύσει σε ένα σκεπτόμενο άτομο το τί θα κάνει και τί θα απογίνει είναι ο εαυτός του, γιατί ακόμα και το να ακολουθεί κανείς τις επιρροές των άλλων είναι θέμα του χαρακτήρα του και της διαμόρφωσής αυτού.

Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτή η συνταγή λειτουργεί μόνο για εμάς τους ίδιους, και για κανέναν άλλον. Μπορεί βέβαια να υπάρξει ένα σταθερό σύστημα αξιολόγησης για τους χαρακτήρες ολονών μας, το οποίο ουδεμία σχέση έχει με τις κοινωνικές και ιστορικές συνθήκες της περιόδου στην οποία κάποιος έζησε και έδρασε. Κι αυτό είναι και το μοναδικό κρητήριο που χρησιμοποιεί και η ίδια η φύση: ποιός από εμάς κατάφερε ή καταφέρνει, και σε ποιο βαθμό, να φανεί χρήσιμος για την ευρύτερη κοινωνία των συνανθρώπων του, θέτοντας το λιθαράκι του πάνω στον ιερότατο καθεδρικό της ανθρώπινης προόδου. Πάραυτα όμως, κανείς μα κανείς δεν έχει το δικαίωμα να θεωρεί τον εαυτό του και κατά συνέπεια το χαρακτήρα του τέλειο και καλύτερο από όλους, γιατί είναι αλήθεια ότι όλοι μας έχουμε τουλάχιστον ένα (και τις περισσότερες φορές πολλά παραπάνω), ανεπαίσθητο ή μη, ψεγάδι στην σύνθεση μας αυτή που λέγεται "εγώ".

Και γιαυτό ακριβώς, ο εαυτός μας είναι ο μεγαλύτερος εχθρός μας. Πρέπει να μάθουμε να μην υποπέφτουμε στα λάθη εκείνα στα οποία μας παρασύρει, να αντλούμε τα διδάγματα κάθε εμπειρίας και να αγωνιζόμαστε αδιάκοπα για την προσωπική μας βελτίωση, χωρίς ποτέ μα ποτέ να εφησυχάσουμε λέγοντας ότι είμαστε ικανοποιημένοι, πόσο μάλλον τέλειοι.

Είναι κάτι που έχει γίνει αντιληπτό από τους φιλοσόφους εδώ και εκατοντάδες, ίσως χιλιάδες χρόνια, και πιστεύω πως και τα παραπάνω είχαν κατά νου οι Λατίνοι όταν έβγαζαν μέσα από τη σοφία τους το τόσο χρήσιμο, περιεκτικό και αξιοσημείωτο ρητό τους:

"Fast est ab hoste docere..."